Ochrona ex situ  jesionu wyniosłego, wiązu górskiego, wiązu pospolitego oraz wiązu szypułkowego- działania LBG Kostrzyca

Drastycznie szybkie zamieranie jesionu wyniosłego, obserwowane od lat 90-tych XX wieku oraz wiązów, najpierw w latach 20-tych, a potem w latach 70-tych XX wieku, wywołało w wielu państwach Europy duże obawy, co do zachowania populacji tych gatunków na naszym kontynencie.

Przyczyn zmniejszania się liczebności jesionów i wiązów jest wiele. Do najbardziej oczywistych zaliczyć można czynniki abiotyczne, jak np. zmiany klimatyczne, a w szczególności wysokość opadów atmosferycznych mająca wpływ na poziom wód gruntowych; zanieczyszczenia wód i gleby; pożary; rozprzestrzenianie się patogenów grzybowych, bakteryjnych czy wirusowych.

Holenderska choroba wiązów (Dutch elm disease- DED) zwana również grafiozą lub naczyniową chorobą wiązu, wywoływana jest przez grzyby z rodzaju Ophiostoma: O. ulmi (Buisman) Nannf., O. himal-ulmi Birasier i O. novo-ulmi Brasier & M. D. Mehrotra. Cechą charakterystyczną grafiozy jest więdnięcie i przedwczesne opadanie liści oraz obumieranie gałęzi wiązów. Ostry przebieg choroby może się zakończyć śmiercią drzewa w tym samym okresie wegetacyjnym, w którym doszło do zakażenia. Każdego roku usycha część gałęzi, aż wreszcie całe drzewo zamiera. Na poprzecznym przekroju porażonych pędów widoczne jest zbrunatnienie lub sczernienie najmłodszych pierścieni przyrostów rocznych drewna, co wskazuje na zniszczenie naczyń przewodzących wodę z solami mineralnymi, a wskutek braku tych substancji drzewo zasycha. Zarodniki grzyba są przenoszone przez ogłodki (chrząszcze z rodziny ryjkowcowatych): wiązowego (Scolytus scotytus) i wielorzędowego (S. multistriatus). Szkodniki te atakują w pierwszym rzędzie drzewa osłabione. Wiąz szypułkowy wydaje się być najbardziej odpornym gatunkiem na zakażenie DED.

Patogenem, który od kilkudziesięciu lat wskazywany jest jako główny sprawca zamierania drzewostanów jesionowych jest Hymenoscyphus fraxineus (T. Kowalski) Baral, Queloz, Hosoya. Patogen jest grzybem należącym do workowców. U chorych drzew najczęściej obserwuje się atrofię i przebarwienie liści, przerzedzenie korony, zamieranie całych gałęzi lub ich szczytów, podłużne spękania, rakowate rany i nekrozy na pniu i gałęziach oraz zamieranie korzeni. Miejscami pojawiają się też inne objawy, jak owalne przebarwienia kory sięgające aż do rdzenia.

W LBG realizowane są jednocześnie dwa projekty w celu ochrony ex situ zasobów genowych jesionu wyniosłego, wiązu górskiego, wiązu pospolitego oraz wiązu szypułkowego występujących w naszym kraju:

1. „Zachowanie różnorodności biologicznej poprzez ochronę ex-situ jesionu wyniosłego, wiązu górskiego oraz wiązu pospolitego na terenie Dolnego Śląska na obszarach Natura 2000" współfinansowany przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu.
2. „Zachowanie różnorodności biologicznej poprzez ochronę ex-situ jesionu wyniosłego, wiązu górskiego oraz wiązu pospolitego na obszarach Natura 2000" współfinansowany w ramach Mechanizmu Finansowego EOG 2009 - 2014.

Ochrona ex situ zasobów genowych jesionów i wiązów polega na pozyskaniu nasion ze zdrowych drzew, pozyskaniu nasion z wytypowanych osobników chorych jesionu, pozyskaniu pędów jesionu z pąkami spoczynkowymi, a także na pozyskaniu liści jesionów do utworzenia banku DNA i analiz genetycznych.

Więcej o projektach:

www.lbg.lasy.gov.pl/mechanizmy-finansowe-mf-eog-2009-2014

LBG w ramach swoich statutowych działań szczególnie skupia swoją aktywność na zachowaniu zasobów genowych jesionów i wiązów z obiektów nasiennych i zachowawczych zarejestrowanych na terenie Lasów Państwowych.

Baza nasienna wiązów i jesionów wg. RLMP- stan na luty 2015 r.

Kolekcja zasobów genowych jesionów i wiązów w LBG Kostrzyca:

• Wiąz szypułkowy- 4 kriogeniczne zasoby genowe;
• Wiąz górski- 5 kriogenicznych zasobów genowych;
• Jesion wyniosły- 43 kriogeniczne zasoby genowe w postaci pędów z pąkami spoczynkowymi;
• Jesion wyniosły- 22 kriogeniczne i 10 tradycyjnych zasobów genowych w postaci skrzydlaków i nasion jesionu wyniosłego.